Γενική εξέταση ούρων
Τα ανθρώπινα ούρα έχουν υπάρξει ανέκαθεν ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο διάγνωσης διαφόρων ασθενειών και συμπτωμάτων στον οργανισμό. Διάφορα χαρακτηριστικά που έχουν τα ούρα, όπως το χρώμα, η πυκνότητα και η μυρωδιά τους, μπορούν να αποκαλύψουν πολλά για την γενικότερη κατάσταση της υγείας ενός ατόμου.
Η γενική ούρων είναι μία απλή εργαστηριακή εξέταση και αποτελεί βασικό εργαλείο για τη διάγνωση πλήθους παθήσεων.
Αποτελεί απαραίτητο κομμάτι κάθε προληπτικού ελέγχου (check-up) και η σπουδαιότητα της εξέτασης είναι γνωστή από τους χρόνους του Ιπποκράτη.
Η εύκολη λήψη δείγματος ούρων, το χαμηλό κόστος και η απλότητα στην εκτέλεση της εξέτασης σε συνδυασμό με τις πολύτιμες διαγνωστικές πληροφορίες που δίνει η κατάλληλη ερμηνεία των ευρημάτων, κάνουν την ανάλυση των ούρων μια από τις βασικότερες και πολυτιμότερες εργαστηριακές εξετάσεις στην εκτίμηση των ασθενών.
Η σύγχρονη γενική εξέταση ούρων, δηλαδή η εκτέλεση όλων των παραμέτρων (φυσικές, χημικές, μικροσκοπικές) ξεκίνησε ουσιαστικά στις αρχές του 19ου αιώνα. Μέχρι τότε είχαν ανακαλυφθεί όλες οι σχετικές παράμετροι αλλά και όλες οι μέθοδοι προσδιορισμού τους. Πριν από αυτή την περίοδο η γενική εξέταση ούρων ονομάζονταν ουροσκοπία, μιας που μέχρι την ανακάλυψη του μικροσκοπίου (16ος αιώνας), μόνο μακροσκοπικά μπορούσαν να μελετηθούν τα ούρα. Η ουροσκοπία, δηλαδή η επισκόπηση των ούρων, ξεκίνησε με την αρχαιότητα, ουσιαστικά με την έναρξη της επιστήμης της ιατρικής. Εξελίχτηκε κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα από Βυζαντινούς, Άραβες και Ιταλούς ιατρούς και αποτέλεσε ένα χρησιμότατο διαγνωστικό εργαλείο.
Η ανάλυση των ούρων πραγματοποιείται με οπτική επισκόπηση των ούρων (φυσικοί χαρακτήρες), με την χρήση ταινίας ούρων (χημικοί χαρακτήρες) και μικροσκόπηση τους (μικροσκοπικοί χαρακτήρες).
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η σωστή συλλογή και συντήρηση των ούρων πριν την ανάλυση.
Τρόπος συλλογής
Προτιμότερο είναι το δείγμα από τα πρώτα πρωινά ούρα γιατί:
- είναι πυκνότερα
- είναι πιο όξινα (διατήρηση έµµορφων στοιχείων)
- έχουν μεγαλύτερο Ε.Β. (έλεγχος συμπυκνωτικής ικανότητας)
To δείγμα ούρων μέσης ούρησης είναι καταλληλότερο γιατί έχει μικρότερη επιμόλυνση με επιθηλιακά κύτταρα και βακτήρια (στην αρχή της ούρησης παρασύρονται τα μικρόβια από την ουρήθρα)
Προϋπόθεση: εκτίμηση του δείγματος σε 1-2 ώρες σε θερμοκρασία δωματίου ή 4 ώρες στο ψυγείο.
Είναι πολύ σημαντικό να συλλέγονται τα ούρα με όσο το δυνατό πιο άσηπτες συνθήκες.
Άνδρες
Αφού ανασπασθεί η ακροποσθία, ακολουθεί καλός καθαρισμός της βαλάνου με άφθονο νερό και σαπούνι. Η χρήση αντισηπτικών για τον καθαρισμό της βαλάνου πρέπει να αποφεύγεται, καθώς μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα της καλλιέργειας. Ο ασθενής οφείλει να συλλέξει μια ποσότητα ούρων 50-100 ml, από το μέσο της ούρησης, σε αποστειρωμένο δοχείο.
Γυναίκες
Με ανάλογο τρόπο, και αφού προηγηθεί επιμελής καθαρισμός των έξω γεννητικών οργάνων (χωρίς χρήση αντισηπτικών), λαμβάνεται ποσότητα ούρων από το μέσο της ούρησης. Εντούτοις, η «επιμόλυνση» από στοιχεία (επιθήλια, βακτήρια κ.λπ..) της περιοχής των έξω γεννητικών οργάνων είναι συχνή.
Ταινία εξέτασης ούρων
Η ταινία εξέτασης ούρων είναι ένα βασικό διαγνωστικό εργαλείο που χρησιμοποιείται στη γενική εξέταση ούρων για τον προσδιορισμό παθολογικών αλλαγών σύστασης στα ούρα. Η ταινία εξέτασης έχει στην επιφάνεια της κατάλληλα αντιδραστήρια που αντιδρούν και αλλάζουν χρώμα όταν υπάρχουν ανιχνεύσιμες αλλαγές σύστασης. Με αυτή τη διαδικασία εξέτασης προσδιορίζονται πρώιμα συμπτώματα από τις ακόλουθες παθήσεις:
- ασθένειες των νεφρών και του ουροποιητικού συστήματος (π.χ. νεφρική ανεπάρκεια, ουρολοιμώξεις)
- διαταραχές του μεταβολισμού (π.χ. σακχαρώδης διαβήτης)
- ασθένειες του ήπατος και αιμολυτικές διαταραχές (π.χ. αιμολυτικός, αποφρακτικός ίκτερος)
Τα 3 τμήματα της γενικής εξέτασης ούρων:
Φυσικοί χαρακτήρες
- Χροιά
- Όψη
- Οσμή
- Ίζημα
- Ειδικό βάρος
- Αντίδραση
Η χροιά, η όψη και άλλα φυσικά χαρακτηριστικά των ούρων, καθώς και ουσίες που διαλύονται μέσα τους παρέχουν ενδείξεις για πλήθος προβλημάτων, όπως:
- λοιμώξεις
- κληρονομικά νοσήματα
- διαταραχές των νεφρών
- κακοήθειες
- χρήση ουσιών
- έκθεση σε τοξίνες
- ανεπαρκή ή υπερβολική πρόσληψη υγρών
Χημικοί χαρακτήρες
- Χολερυθρίνη
- Ουροχολινογόνο
- Νιτρώδη
- Λευκοκυτταρική εστεράση
- Αίμα (ερυθρά, αιμοσφαιρίνη, μυοσφαιρίνη)
- Πρωτεΐνη
- Γλυκόζη
- Κετόνες
Μικροσκοπικοί χαρακτήρες
- Επιθηλιακά κύτταρα
- Πυοσφαίρια
- Ερυθρά
- Μικροοργανισμοί
- Κύλινδροι
- Κρύσταλλοι
- Άλατα
- Βλέννη
- Σταγονίδια λίπους
Μικροσκοπική εξέταση ούρων
- Πυοσφαίρια
Φυσιολογικά ανευρίσκονται 1-3 πυοσφαίρια κατά οπτικό πεδίο. Μπορεί να προέρχονται από οποιοδήποτε σημείο του ουροποιογεννητικού συστήματος, και αποτελούν έμμεσο δείγμα φλεγμονής. Η φυματίωση του νεφρού χαρακτηρίζεται από άσηπτη πυουρία (με αρνητική καλλιέργεια).
- Ερυθρά αιμοσφαίρια
Η παρουσία έστω και μικρού αριθμού ερυθροκυττάρων στα ούρα (αιματουρία) είναι παθολογική και επιβάλλει την περαιτέρω διερεύνηση του ασθενή. Σπάνιες αιτίες αιματουρίας αποτελούν η έντονη μυϊκή άσκηση, η αιμορραγία από τον κόλπο και η φλεγμονή γειτονικών με το ουροποιητικό οργάνων (εκκολπωματίτιδα, σκωληκοειδίτιδα κ.ά.).
- Κύλινδροι
Οι κύλινδροι αποτελούν εκμαγεία των άπω εσπειραμένων και των αθροιστικών σωληναρίων. Η ανεύρεσή τους υποδηλώνει συνήθως την παρουσία νεφρικής νόσου. Λευκοκυτταρικοί κύλινδροι ανιχνεύονται σε πυελονεφρίτιδα. Μεγάλος αριθμός επιθηλιακών και λευκοκυτταρικών κυλίνδρων είναι συχνός σε ενδογενή νεφρική βλάβη – γεγονός που επιβάλλει περαιτέρω διερεύνηση. Οι ερυθροκυτταρικοί κύλινδροι είναι παθογνωμονικοί σπειραματοπάθειας ή αγγειίτιδας. Οι κύλινδροι υαλίνης αποτελούν μείγμα βλέννης και σφαιρινών και σε μικρές συγκεντρώσεις δεν έχουν κλινική σημασία (είναι ιδιαίτερα συχνοί σε δείγματα ούρων μετά από έντονη άσκηση ή σε πολύ όξινα ούρα). Οι κοκκιοκυτταρικοί κύλινδροι προέρχονται από αποδιοργανωμένα επιθηλιακά κύτταρα, λευκοκύτταρα ή πρωτεΐνες και είναι συχνοί σε ενδογενή νεφρική σωληναριακή νόσο.
- Βακτήρια
Εφόσον η μέθοδος λήψης του δείγματος των ούρων είναι σωστή, η ανεύρεση βακτηρίων θεωρείται ενδεικτική ουρολοίμωξης.
- Κρύσταλλοι ούρων
Οι κρύσταλλοι ούρων ανήκουν στα έμμορφα στοιχεία που παρατηρούνται στο ίζημα των ούρων κατά την γενική εξέταση ούρων. Οι κρύσταλλοι είναι ανόργανες ουσίες, κάποιοι από τους οποίους μπορεί να υπάρχουν φυσιολογικά στα ούρα. Σχηματίζονται από τη διήθηση ποικίλων ουσιών που ανευρίσκονται σε υπερκορεσµένες συγκεντρώσεις στα ούρα. Η μορφολογία τους ποικίλλει και εξαρτάται από το pH, τις συγκεντρώσεις και τα επιμέρους συστατικά.
Το είδος των κρυστάλλων που παρατηρούνται κατά τη μικροσκοπική εξέταση των ούρων, εξαρτάται από το pH των ούρων. Διαφορετικοί κρύσταλλοι εμφανίζονται σε όξινα (pH < 7) και αλκαλικά ούρα (pH > 7).
Στα όξινα ούρα μπορούν να παρατηρηθούν οι ακόλουθοι κρύσταλλοι:
Κρύσταλλοι ουρικού οξέος
Οι κρύσταλλοι ουρικού οξέος εμφανίζονται σε διάφορες μορφές, με πιο γνωστή αυτή του ρόμβου. Κάποιες φορές μπορεί να βρεθούν και σε ούρα υγιών ατόμων και άλλες σε παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με τον αυξημένο μεταβολισμό των πουρινών, λόγω κυτταροτοξικών φαρμάκων και άλλων αιτιών. Αν είναι πολλοί, σχηματίζουν κόκκινο ίζημα στο πυθμένα του δοχείου χωρίς θόλωση.
Κρύσταλλοι οξαλικού ασβεστίου
Οι κρύσταλλοι οξαλικού ασβεστίου συνηθίζουν να έχουν σχήμα οκτάεδρου, δηλαδή σαν σχήμα φακέλου. Οι κρύσταλλοι οξαλικού ασβεστίου βρίσκονται σε όξινα και ουδέτερα ούρα υγιών ατόμων. Σε περίπτωση χρόνιας νεφρικής νόσου η ύπαρξη κρυστάλλων οξαλικού ασβεστίου είναι παθολογική. Αν είναι πολλοί, σχηματίζουν γκριζωπό ίζημα στο πυθμένα του δοχείου χωρίς θόλωση.
Κρύσταλλοι κυστίνης
Η κυστίνη είναι ένα θειούχο αμινοξύ, διμερές της κυστεΐνης. Οι κρύσταλλοί της έχουν σχήμα τετράγωνο ή εξάγωνο. Είναι άχρωμοι και διαθλαστικοί. Η παρουσία τους στα ούρα ονομάζεται κυστινουρία, η οποία είναι συγγενής μεταβολική νόσος. Οι κρύσταλλοι κυστίνης, όπως και όλοι οι κρύσταλλοι αμινοξέων (κυστεΐνης, τυροσίνης, λευκίνης), είναι παθολογικοί.
Κρύσταλλοι τυροσίνης
Οι κρύσταλλοι τυροσίνης ανήκουν στην κατηγορία των κρυστάλλων αμινοξέων. Έχουν μορφή βελονοειδή και διατάσσονται σε δέσμες άχρωμες ή κίτρινες. Παρατηρούνται στην οξεία κίτρινη ατροφία του ήπατος, σε δηλητηριάσεις με φώσφορο και σε περιπτώσεις με έντονη αμινοξουρία μαζί με κρυστάλλους άλλων αμινοξέων.
Κρύσταλλοι λευκίνης
Οι κρύσταλλοι λευκίνης ανήκουν στην κατηγορία των κρυστάλλων αμινοξέων. Σχηματίζουν ακτινωτές ή κυκλικές συγκεντρωτικές γραμμές. Παρατηρούνται στην οξεία κίτρινη ατροφία του ήπατος, σε δηλητηριάσεις με φώσφορο και σε περιπτώσεις με έντονη αμινοξουρία μαζί με κρυστάλλους άλλων αμινοξέων.
Στα αλκαλικά ούρα μπορούν να βρεθούν οι ακόλουθοι κύλινδροι:
Κρύσταλλοι φωσφορικού διασβεστίου
Οι κρύσταλλοι φωσφορικού διασβεστίου είναι άχρωμοι, μακρείς με τετραγωνισμένες άκρες μεμονωμένοι, ή σε αστεροειδής σχηματισμούς. Μοιάζουν με τους κρυστάλλους τυροσίνης και βρίσκονται σε αλκαλικά ούρα.
Κρύσταλλοι ουρικού αμμωνίου
Οι κρύσταλλοι ουρικού αμμωνίου έχουν χρώμα καστανό ή κιτρινωπό και χαρακτηρίζονται από τις βελονοειδείς προεκβολές τους και εύκολα αναγνωρίζονται σαν δίσκοι με γραμμώσεις. Βρίσκονται σε αλκαλικά ούρα και η παρουσία τους δεν έχει σημασία.
Κρύσταλλοι εναμμώνιου φωσφορικού μαγνησίου
Οι κρύσταλλοι εναμμώνιου φωσφορικού μαγνησίου εμφανίζονται ως τρίπλευρα ή εξάπλευρα πρίσματα, σχηματίζοντας την χαρακτηριστική μορφή ενός «φέρετρου». Βρίσκονται σε αλκαλικά ή ουδέτερα ούρα ακόμα και σε υγιή άτομα. Σε μερικές φορές αν και η κλινική τους σημασία είναι μικρή, συνυπάρχουν σε νεφρικούς λίθους και λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος που χαρακτηρίζονται από αλκαλικό pH ούρων.
Παθολογικές καταστάσεις που σηματοδοτούν συγκεκριμένες παρεκκλίσεις από τις φυσιολογικές τιμές των παραμέτρων της γενικής εξέτασης ούρων:
