Εισαγωγή – Προληπτικός έλεγχος Καρκίνου του Προστάτη

Ο καρκίνος του προστάτη αποτελεί στις μέρες μας ένα από τα κυρίαρχα ιατρικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ανδρικός πληθυσμός. Αποτελεί το δεύτερο πιο συχνά διαγνωσμένο καρκίνο και την έκτη αιτία θανάτου από καρκίνο στους άντρες, αποτελώντας το 15% όλων των νέων περιπτώσεων καρκίνου με 1,1 εκ. νέες διαγνώσεις ετησίως. Τα ποσοστά επίπτωσης ποικίλουν σημαντικά παγκοσμίως, με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής.

Είναι μια νόσος όπου ορισμένα από τα κύτταρα του προστάτη διαιρούνται και πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, σχηματίζοντας καρκινικούς όγκους. Τα καρκινικά κύτταρα μπορεί να επεκταθούν και να καταστρέψουν σταδιακά όλον τον προστατικό αδένα, όπως επίσης και να διεισδύσουν στους γύρω ιστούς και όργανα. Μπορούν ακόμα να επεκταθούν και σε απομακρυσμένα όργανα (μετάσταση) μέσω της αιματικής ή της λεμφικής οδού. Γενικά η νόσος εξελίσσεται αργά και σε αρχικά στάδια δε δίνει συμπτώματα. Σε προχωρημένα στάδια, λόγω της επέκτασης των καρκινικών κυττάρων, μπορεί να εμφανισθούν συμπτώματα που οφείλονται σε διαταραχή της λειτουργίας της ουροδόχου κύστης όπως συχνουρία, δυσουρία, επίσχεση ούρων, αιματουρία, κ.ά. Ωστόσο θα πρέπει να διευκρινισθεί ότι παρόμοια συμπτώματα μπορεί να εμφανισθούν και σε άλλες παθήσεις του ουροποιητικού, όπως η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη και οι φλεγμονές.

Ο καρκίνος του προστάτη είναι ένας ανδρογονοεξαρτώμενος όγκος.

Η παρουσία της τεστοστερόνης (που προέρχεται κατά 95% από τους όρχεις) και κατά δεύτερο λόγο (πολύ μικρότερης σημασίας) η παρουσία των επινεφριδικών ανδρογόνων είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του καρκίνου του προστάτη. Ο προστατικός καρκίνος είναι εξαιρετικά σπάνιος σε άντρες που ευνουχίστηκαν από την εφηβική ηλικία. Στα δεδομένα αυτά βασίστηκε η εφαρμογή του φαρμακευτικού και χειρουργικού ευνουχισμού στη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη.

Έχει εκτιμηθεί πως στις δυτικές χώρες ο κίνδυνος ανάπτυξης του μικροσκοπικού καρκίνου του προστάτη κατά τη διάρκεια της ζωής ενός άνδρα είναι περίπου 30%. Σε νεκροτομικές μελέτες ο επιπολασμός του μικροσκοπικού καρκίνου του προστάτη είναι περίπου 80% σε άνδρες ηλικίας 80 ετών. Ωστόσο, δεδομένου ότι πολλοί από αυτούς τους καρκίνους μεγαλώνουν αργά, ο κίνδυνος ανάπτυξης κλινικά σημαντικού καρκίνου είναι περίπου 8%, ενώ ο κίνδυνος να πεθάνει ένας άνδρας από καρκίνο του προστάτη είναι γύρω στο 3%.

Παγκοσμίως έχει παρατηρηθεί μια σταθερή αύξηση στην επίπτωση της κλινικά σημαντικής νόσου κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Επιπλέον, επειδή ο καρκίνος του προστάτη είναι νόσος η οποία προσβάλλει άνδρες άνω της ηλικίας των 50 ετών, σε συνδυασμό με την παγκόσμια τάση γήρανσης του πληθυσμού προβλέπεται ότι ο αριθμός των διαγνωσμένων ανδρών στις δύο επόμενες δεκαετίες θα αυξηθεί.

Η βιολογία του προστατικού καρκίνου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι η πλειοψηφία των ανδρών καθώς γερνά εμφανίζει μικρές εστίες προστατικού αδενοκαρκινώματος, οι οποίες ουδέποτε θα αποκτήσουν κλινική σημαντικότητα. Η παρατήρηση αυτή αποτελεί την βάση για την αποδοχή της σημασίας της διάκρισης μεταξύ επιθετικών και μη επιθετικών καρκίνων προστάτη. Ο καρκίνος του προστάτη είναι μια νόσος με σημαντική ετερογένεια. Θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί μια πάθηση με δύο πρόσωπα:

• μια θεωρητικά ''αθώα'' μορφή, η οποία δεν θα επηρεάσει την επιβίωση ούτε την ποιότητα ζωής του ασθενούς
• μια πιο ''επιθετική'' μορφή που σύντομα θα γίνει επώδυνη και θανατηφόρα.

Στόχος μας είναι από τη μια πλευρά να διαγνώσουμε νωρίς εκείνες τις μορφές της νόσου που τελικά θα είναι απειλητικές για την ζωή του ασθενούς και να τις θεραπεύσουμε, και από την άλλη να αποφύγουμε την υπερδιάγνωση και υπερθεραπεία του προστατικού καρκίνου.

Προληπτικός έλεγχος για τον καρκίνο του προστάτη

Ο προληπτικός έλεγχος ελαχιστοποιεί τις πιθανότητες θανάτου από καρκίνο του προστάτη, αφού είναι πολύ πιο εύκολο να θεραπευθεί αν εντοπιστεί σε πρώιμο στάδιο και πριν εξαπλωθούν τα καρκινικά κύτταρα σε άλλα μέρη του σώματος (μεταστάσεις). Ο προληπτικός έλεγχος του προστάτη που έχει καθιερωθεί από δεκαετίες περιλαμβάνει δύο εξετάσεις:

• Εξέταση PSA (Prostate Specific Antigen, PSA)

Πρόκειται για τον ποσοτικό προσδιορισμό στο αίμα μιας πρωτεΐνης, του ειδικού προστατικού αντιγόνου. Αύξηση της τιμής του στον ορό παρατηρείται στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, στις φλεγμονές (προστατίτιδα), καθώς βέβαια και στον καρκίνο. Η τιμή του PSA δεν μπορεί να καθορίσει αν υπάρχει ή όχι καρκίνος του προστάτη, αλλά όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να υπάρχει καρκίνος.  Δυστυχώς δεν υπάρχουν φυσιολογικές τιμές και η αξιολόγηση του θα πρέπει να γίνεται από τον ουρολόγο σε συνάρτηση με άλλες μεταβλητές.

Συστήνεται η μέτρηση μιας τιμής αναφοράς PSA σε ηλικία 40-45 ετών και εξατομικευμένη προσαρμογή της παρακολούθησης σε χρονικά διαστήματα ανάλογα με την αρχική τιμή.

• Δακτυλική εξέταση του προστάτη (Digital Rectal Examination, DRE)

Ο ουρολόγος αντιλαμβάνεται δια της αφής, το μέγεθος, το σχήμα και τη σύσταση του προστάτη και μπορεί να διαπιστώσει εάν υπάρχει κάποια σκληρία στον αδένα. Η ύπαρξη μιας τέτοιας σκληρίας ονομάζεται ύποπτη περιοχή (θετική δακτυλική εξέταση) και αποτελεί ένδειξη για βιοψία.
Σε περίπτωση που είτε το PSA είναι αυξημένο, είτε η δακτυλική εξέταση δεν είναι φυσιολογική, ο Ουρολόγος θα προτείνει να γίνει βιοψία του προστάτη.

Η βιοψία είναι η μόνη εξέταση που θέτει τη διάγνωση του καρκίνου.

Προληπτικός έλεγχος καρκίνου προστάτη (prostate cancer screening)

Σκοπός του προσυμπτωματικού ελέγχου του πληθυσμού είναι η ανακάλυψη, εντός των ασυμπτωματικών ασθενών, αυτών με καρκίνο του προστάτη:

• Υψηλού βαθμού κακοήθειας
• Με κίνδυνο ανάπτυξης μεταστατικής νόσου και θανάτου

Συστάσεις της Ευρωπαϊκής Ουρολογικής Εταιρείας (EAU, European Association of Urology) για τον προληπτικό έλεγχο του καρκίνου του προστάτη:

• Οι άνδρες να μην υποβάλλονται σε έλεγχο PSA χωρίς να έχουν πρώτα ενημερωθεί για τα πιθανά οφέλη, καθώς και τους κινδύνους της επιλογής αυτής.
• Να προσφέρεται εξατομικευμένη στρατηγική προσαρμοσμένη στον κίνδυνο για την πρώιμη διάγνωση σε καλά ενημερωμένους άνδρες με καλό performance status και προσδόκιμο επιβίωσης τουλάχιστον 10-15 έτη.

Πρώιμος έλεγχος με PSA προσφέρεται σε ασθενείς με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης προστατικού καρκίνου:

• Άνδρες ηλικίας άνω των 50
• Άνδρες ηλικίας άνω των 45 με θετικό οικογενειακό ιστορικό
• Αφροαμερικανούς ηλικίας άνω των 45
• Άνδρες με PSA>1 ng/dl στα 40 έτη ηλικίας
• Άνδρες με PSA>2 ng/dl στα 60 έτη ηλικίας

Στρατηγική προσαρμοσμένη στον κίνδυνο (σε σχέση με τις αρχικές τιμές PSA) προσφέρεται με μεσοδιαστήματα παρακολούθησης τα 2 έτη στους άνδρες που αρχικά βρίσκονται σε κίνδυνο:

• Άνδρες με PSA>1 ng/dl σε ηλικία 40 ετών
• Άνδρες με PSA>2 ng/dl σε ηλικία 60 ετών
• Η παρακολούθηση αναβάλλεται για 8 έτη στους άνδρες που δεν διατρέχουν κίνδυνο.
• H απόφαση σε ποια ηλικία θα διακοπεί η προσπάθεια πρώιμης διάγνωσης του προστατικού καρκίνου βασίζεται στο προσδόκιμο επιβίωσης και το performance status.
• Άνδρες με προσδόκιμο επιβίωσης <15 έτη είναι απίθανο να ωφεληθούν.