Τι είναι οι καρκινικοί δείκτες;

Στις Δυτικές κοινωνίες, ο καρκίνος προκαλεί 1 στους 5 θανάτους. Εκατομμύρια δολάρια δαπανώνται ετησίως στην έρευνα για να βελτιωθούν οι διαγνωστικές και οι θεραπευτικές μέθοδοι που σχετίζονται με τη νεοπλασματική νόσο, ενώ σχεδόν κάθε οικογένεια έχει και από ένα τέτοιο περιστατικό στο άμεσο περιβάλλον της. Ο καρκίνος προκαλεί φόβο και δέος στους ασθενείς, στους συγγενείς, στους οικείους τους, αλλά και σε κάθε άνθρωπο που φροντίζει για την υγεία του. Οι καρκινικοί δείκτες (tumor markers) συνιστούν μία εξέταση που βοηθάει κυρίως στην παρακολούθηση και στον έλεγχο της θεραπείας των ασθενών με κακοήθεια. Ωστόσο, πολλές φορές χρησιμοποιούνται λανθασμένα με αποτέλεσμα να παραπλανούν και να τρομοκρατούν ασθενείς και μη.

Σκοπός του προσδιορισμού τους είναι:

• η ανίχνευση του όγκου και πιθανά της πρωτοπαθούς εστίας
• η δυνατότητα εκτίμησης του νεοπλασματικού φορτίου
• η παρακολούθηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία
• η πρόγνωση (prognostic factor) και η πρόβλεψη (predictive factor) της έκβασης της νόσου.

Οι καρκινικοί δείκτες μπορεί να είναι:

• ορμόνες, όπως η ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη που εκκρίνεται από το χοριοκαρκίνωμα
• ένζυμα, όπως το ειδικό προστατικό αντιγόνο στον καρκίνο του προστάτη
• αντιγόνα όγκων, όπως το καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο στο ορθοκολικό καρκίνωμα

 

Ας δούμε μερικούς κλινικά χρήσιμους καρκινικούς δείκτες για το ουρογεννητικό σύστημα…

α-φετοπρωτεϊνη, AFP (Alpha Fetoprotein):

Είναι μια πρωτεΐνη που συντίθεται κυρίως στον λεκιθικό σάκο αλλά και στο εμβρυικό ήπαρ και στο έντερο. Σταδιακά τα επίπεδα της AFP μειώνονται μετά την γέννηση και υπό φυσιολογικές συνθήκες στους ενήλικες είναι ανιχνεύσιμη, αλλά σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Θα αυξηθεί φυσιολογικά στην εγκυμοσύνη.

Είναι πολύτιμος δείκτης για το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα και το τεράτωμα του όρχι. Το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα είναι ένας σπάνιος όγκος και η α-φετοπρωτεϊνη έχει μικρή διαγνωστική αξία.

Σε ασθενείς με διαγνωσμένο τεράτωμα όρχεως θα χρησιμοποιηθεί μαζί με την χοριακή γοναδοτροπίνη για την πρόγνωση, την σταδιοποίηση της νόσου και την παρακολούθηση της θεραπείας. Πολύ υψηλή συγκέντρωση του δείκτη σχετίζεται με μεγάλο φόρτο όγκου και κακή πρόγνωση. Ταχεία πτώση στο φυσιολογικό μετά από ορχεκτομή σημαίνει ότι η ασθένεια περιορίζεται στους όρχεις. Εκτός των παραπάνω, η AFP θα βρεθεί αυξημένη στην κίρρωση αλλά και σε διάφορες άλλες ηπατοπάθειες.
Οι φυσιολογικές τιμές της άλφα-φετοπρωτεΐνης για τους άνδρες είναι έως 0-7 ng/ml.

 

β-χοριακή γοναδοτροπίνη, β-HCG (beta-Human chorionic gonadotropin):

Παράγεται από τον φυσιολογικό πλακούντα και η μέγιστη συγκέντρωση της είναι στην όγδοη εβδομάδα της εγκυμοσύνης. Αν βρεθεί αυξημένη σε οποιαδήποτε άλλη κατάσταση πέραν της εγκυμοσύνης, είναι δείκτης παρουσίας παθολογικού τροφοβλαστικού ιστού ή όγκου που εκκρίνει έκτοπα την ορμόνη.

Η β-hCG εκκρίνεται πιο συχνά από μη σεμινωματώδεις όγκους, ενώ σπάνια από σεμινωματώδεις. Το χοριοκαρκίνωμα είναι ένας συγκεκριμένος τύπος καρκίνου του όρχι που εκκρίνει πάντα β-hCG.

Η εξέταση θα σταλεί σε κάθε περίπτωση ύπαρξης καρκίνου στον όρχι πριν από τη χειρουργική αφαίρεση. Παρόλο που η διάγνωση του καρκίνου θα γίνει με την παθολογοανατομική εξέταση του όρχεως, η ύπαρξη υψηλών τιμών β-hCG προεγχειρητικά έχει κλινική αξία για τη σταδιοποίηση της νόσου. Θα συνεκτιμηθεί με άλλους παράγοντες για τον καθορισμό της θεραπείας και θα βοηθήσει στην παρακολούθηση του ασθενή.

Οι φυσιολογικές τιμές της β-χοριακής γοναδοτροπίνης για τους άντρες είναι έως 3 mIU/ml.

 

Ειδικό Προστατικό Αντιγόνο, PSA (prostatic specific antigen):

Είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που παράγεται από τον προστάτη και εκκρίνεται στο σπέρμα. Η γλυκοπρωτεΐνη αυτή εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος, όπου μπορεί να ανιχνευθεί με μια απλή εξέταση αίματος. Η φυσιολογική του λειτουργία είναι η ρευστοποίηση του σπερματικού υγρού, βοηθώντας στην απελευθέρωση των σπερματοζωαρίων.

Το PSA θεωρείται ειδική εξέταση για τον προστάτη, καθώς παράγεται κυρίως από αυτόν, αλλά δε θεωρείται ειδική για κάποια συγκεκριμένη πάθησή του. Αύξηση της τιμής του στον ορό παρατηρείται στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, στις φλεγμονές του (προστατίτιδα), καθώς βέβαια και στον καρκίνο.
Για το λόγο αυτό πάντα η τιμή του PSA θα πρέπει να συνεκτιμάται με κάποιες άλλες παραμέτρους, όπως το ιστορικό του ασθενούς και η κλινική εξέταση. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο έλεγχος του P.S.A., χρησιμοποιείται κυρίως στην ανίχνευση του πρώιμου προστατικού καρκίνου. Η τιμή του P.S.A., εκτιμά την πιθανότητα που έχει ένας άνδρας να έχει καρκίνο του προστάτη, δε δίνει όμως την οριστική απάντηση.