Πρόληψη Ανδρικής Γονιμότητας

Στη σύγχρονη κοινωνία, η αδυναμία τεκνοποίησης αποτελεί ένα πολυδιάστατο πρόβλημα με ποικίλες κοινωνικές, ψυχολογικές και οικονομικές προεκτάσεις. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας η ανθρώπινη γονιμότητα έχει μειωθεί σημαντικά κατά τα τελευταία 50 έτη. Περίπου 50 με 80 εκατομμύρια άτομα αντιμετωπίζουν πρόβλημα γονιμότητας.
Ο υγιής τρόπος ζωής, η αποφυγή καταστάσεων που μπορούν να οδηγήσουν σε διαταραχές του σπέρματος και η ενημέρωση του ανδρικού πληθυσμού αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την καλή ποιότητα του σπέρματος και την επίτευξη της γονιμοποίησης.

Ποιες καταστάσεις μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη γονιμότητα ενός άνδρα;

Παχυσαρκία

Η παχυσαρκία επιδρά αρνητικά στην αντρική υπογονιμότητα με ποικίλους τρόπους, οι οποίοι σχετίζονται με ενδοκρινικές διαταραχές, τη λειτουργία των όρχεων, την ποιότητα του σπέρματος και τη στυτική λειτουργία.

Το αυξημένο σωματικό βάρος επηρεάζει αρνητικά τις παραμέτρους του σπέρματος. Σχετίζεται με αλλαγή στα επίπεδα των ορμονών του φύλου και ειδικότερα από αυξημένα επίπεδα οιστρογόνων και χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης. Καθώς η παραγωγή των σπερματοζωαρίων είναι άκρως εξαρτώμενη από την τεστοστερόνη, τα χαμηλά επίπεδα αυτής είναι πολύ πιθανόν να μειώσουν και την παραγωγή των σπερματοζωαρίων. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει αυξημένο σωματικό βάρος, έχει βρεθεί πως, όταν ο δείκτης μάζας σώματος ξεπεράσει το 25-30 kg/m2, υπάρχουν σημαντικές αλλοιώσεις τόσο στην μορφολογία των σπερματοζωαρίων όσο και στο γενετικό υλικό που μεταφέρουν.

Κάπνισμα

Το κάπνισμα και οι εισπνεόμενες ουσίες προκαλούν το λεγόμενο «οξειδωτικό stress» και βλάπτουν τη γονιμοποιητική ικανότητα του σπέρματος, ακόμη και αν οι παράμετροι του σπέρματος είναι φυσιολογικές. Μελέτες έχουν δείξει ότι μεγάλες ποσότητες νικοτίνης στο αίμα προκαλούν βλάβη στη βιοσύνθεση της τεστοστερόνης, στη σπερματογένεση, στην ωρίμανση των σπερματοζωαρίων, καθώς και ελάττωση της γονιμοποιητικής ικανότητας. Το κάπνισμα, όμως, επηρεάζει και το γενετικό υλικό των σπερματοζωαρίων. Στην ουσία προκαλεί κατακερματισμό του DNA τους, με αποτέλεσμα το σπερματοζωάριο να έχει ελαττωμένη ικανότητα να πυροδοτήσει την απαραίτητη εμβρυϊκή ανάπτυξη. Οι επιπτώσεις είναι πολύ σημαντικότερες στους άντρες που δεν έχουν φυσιολογικές παραμέτρους σπέρματος, αφού το κάπνισμα επιδεινώνει τον αριθμό, την κινητικότητα και τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων.

Σημαντικό είναι το γεγονός ότι η διακοπή του καπνίσματος αναστρέφει αυτήν την κατάσταση.

Διατροφή

Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στην ανδρική γονιμότητα.

Έρευνες έχουν δείξει ότι η αυξημένη κατανάλωση καφεΐνης (π.χ. πάνω από 3 φλιτζάνια καφέ/ημέρα) μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του σπέρματος. Μια καλή εναλλακτική πρόταση είναι η αντικατάσταση του καφέ με τσάι. Το πράσινο τσάι περιέχει σημαντικές ποσότητες αντιοξειδωτικών ουσιών.

Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μειώνει τον αριθμό και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων, αλλά και τη σεξουαλική ικανότητα. Το αλκοόλ, επίσης, καταστρέφει σημαντικές βιταμίνες των τροφών, όπως η βιταμίνη C και Ε, που βοηθούν στη σύλληψη και την κινητικότητα του σπέρματος. Η κατανάλωση αλκοόλ πρέπει να γίνεται με μέτρο (1-2 ποτήρια ανά εβδομάδα), ενώ το κόκκινο κρασί φαίνεται να υπερέχει κυρίως λόγω αντιοξειδωτικών ουσιών που περιέχει.

Τα αντιοξειδωτικά είναι ουσίες που δρουν προστατευτικά στον οργανισμό, μπλοκάροντας τις βλαβερές ελεύθερες ρίζες οξυγόνου. Πρόκειται για χημικές ενώσεις, οι οποίες βρίσκονται στη σύσταση τροφίμων φυτικής προέλευσης. Έρχονται να λειτουργήσουν ως αντίβαρο στη δράση των ελευθέρων ριζών. Δίνουν (αναγωγή) ή αποσπούν (οξείδωση) ηλεκτρόνια από τις ελεύθερες ρίζες και τις απενεργοποιούν, σταματώντας την ανεπιθύμητη οξείδωση του οργανισμού. Ο οργανισμός έχει τη δυνατότητα να παράγει τα δικά του αντιοξειδωτικά, τα οποία όμως δεν είναι αρκετά για να ανταπεξέλθουν στην πληθώρα των ‘’εχθρών’’ του.

Μεγάλο ποσοστό της ανδρικής υπογονιμότητας οφείλεται στα καταστρεπτικά αποτελέσματα της οξειδωτικής πίεσης στο σπέρμα.

Η λήψη των αντιοξειδωτικών μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα σπέρματος με τη μείωση της οξειδωτικής πίεσης. 

• Λυκοπένιο: πλούσιες πηγές είναι η σάλτσα τομάτας, το γκρέιπφρουτ, το καρπούζι, οι πιπεριές, η κέτσαπ και λιγότερο οι φρέσκιες τομάτες.
• Βιταμίνες C και E: καλές πηγές βιταμίνης C είναι τα εσπεριδοειδή φρούτα και τα ωμά λαχανικά. Η βιταμίνη Ε απαντάται στις καλής ποιότητας μαργαρίνες και έλαια, στα λιπαρά ψάρια και τους ξηρούς καρπούς.
• Σελήνιο: Αποτελεί ισχυρό αντιοξειδωτικό και υπάρχει στα ψάρια, στα δημητριακά ολικής άλεσης και στους ξηρούς καρπούς.
• Ψευδάργυρος και φυλλικό οξύ: Ανεπάρκεια ψευδαργύρου έχει σαν αποτέλεσμα τη μειωμένη σπερματογένεση και τη μειωμένη γονιμότητα. Ο ψευδάργυρος βρίσκεται στα οστρακοειδή και στο κρέας, ενώ το φυλλικό οξύ στα σκουροπράσινα φυλλώδη λαχανικά και στα εμπλουτισμένα δημητριακά.
• Ω-3 λιπαρά οξέα: υπάρχουν στα λιπαρά ψάρια (όπως ο σολομός, η ρέγκα, ο κολιός, η πέστροφα, οι σαρδέλες) και στους ξηρούς καρπούς.
• Πολυφαινόλες: στα φρούτα (εσπεριδοειδή, κεράσια, σταφύλια, μούρα), τα λαχανικά, τα αρωματικά φυτά, το τσάι (πράσινο, λευκό και μαύρο), το κακάο και τα παράγωγά του.
• Συνένζυμο Q10: στη σαρδέλα, το σκουμπρί και τη σόγια.

Κινητά τηλέφωνα – ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία

Η αύξηση του αριθμού των ζευγαριών που αντιμετωπίζουν προβλήματα γονιμότητας τα τελευταία χρόνια συμπίπτει χρονικά με την αντίστοιχη αύξηση της έκθεσης του πληθυσμού σε τεχνητές ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες από κινητά τηλεφωνά, ασύρματα tablet και laptop, κεραίες κινητής τηλεφωνίας κ.α.

Έρευνες δείχνουν ότι η έκθεση στην ακτινοβολία κινητών τηλεφώνων μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της κινητικότητας και της ζωτικότητας του σπέρματος. Επίσης συντελεί στην αύξηση των δεικτών κυτταρικής βλάβης του σπέρματος, όπως αυξημένα επίπεδα ελευθέρων ριζών οξυγόνου, οξειδωτικού stress, βλαβών DNA και αλλαγών στη μορφολογία του σπέρματος.

Yψηλές θερμοκρασίες

Οι υψηλές θερμοκρασίες είναι από τους πιο σημαντικούς εχθρούς της ανδρικής γονιμότητας. Οι όρχεις, για να λειτουργήσουν, βρίσκονται σε θερμοκρασία χαμηλότερη από αυτήν του υπόλοιπου σώματος. Η φύση, λοιπόν, έχει προνοήσει να τους προστατέψει, περικλείοντάς τους στο όσχεο, που δεν καλύπτεται με λίπος γιατί δεν πρέπει να λειτουργεί θερμομονωτικά.

Επιβαρυντικοί παράγοντες για αυξημένη θερμοκρασία στο όσχεο είναι:

• η παχυσαρκία,
• η καθιστική εργασία,
• τα στενά εσώρουχα και τα στενά παντελόνια που υπερθερμαίνουν τα γεννητικά όργανα, καθώς φέρνουν τους όρχεις σε στενή επαφή με το θερμότερο ανθρώπινο σώμα,
• η πολύωρη χρήση των laptops. Μελέτες έχουν δείξει αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων από χρήση φορητών υπολογιστών στα γόνατα κατά 2-3°C, που είναι ικανή να επηρεάσει τη σπερματογένεση.

Κιρσοκήλη

Η κιρσοκήλη είναι μια συχνή πάθηση, εμφανίζεται στους νέους άνδρες και αποτελεί μια από τις κυριότερες αιτίες ανδρικής υπογονιμότητας, καθώς μειώνει την παραγωγή των σπερματοζωαρίων. Είναι γενικά αποδεκτό ότι η κιρσοκήλη δρα αρνητικά στην ανάπτυξη του όρχι και στη σπερματογένεση. Η ποιότητα του σπέρματος βλάπτεται με τρόπο σύνθετο και σε πολλές περιπτώσεις άγνωστο. Οι παράμετροι του σπέρματος που κυρίως επηρεάζονται είναι η κινητικότητα, η συγκέντρωση και η μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Η μικροχειρουργική θεωρείται η μέθοδος εκλογής από τη διεθνή ιατρική κοινότητα για την αντιμετώπιση της κιρσοκήλης. Παρουσιάζει το μικρότερο ποσοστό υποτροπών-επιπλοκών και τα καλύτερα αποτελέσματα επί των παραμέτρων του σπερμοδιαγράμματος και των ποσοστών επίτευξης κύησης.

Λοιμώξεις ουροποιητικού

• Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
• Λοιμώξεις του ουρογεννητικού συστήματος από χλαμύδια, γονόρροια, κ.ά.

Στους κινδύνους που μπορεί να προκαλέσουν διαταραχές της γονιμότητας ενός άνδρα συμπεριλαμβάνονται και οι λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος. Μικροοργανισμοί όπως οι N. gonorrhoeae, C. trachomatis, Trichomonas vaginalis, Ureaplasma urealiticum, κ.ά. φυσιολογικά δεν ανιχνεύονται στο σπερματικό υγρό. Οι φλεγμονές των ανδρικών γεννητικών οργάνων που προκαλούν μπορούν να έχουν αρνητικές επιδράσεις στην ποιότητα του σπέρματος. Επίσης, μία χρόνια λοίμωξη σε έναν άντρα μπορεί να οδηγήσει σε απόφραξη της αποχετευτικής οδού του σπέρματος και εμφάνιση αζωοσπερμίας.
Η γονιμότητα μπορεί να αποκατασταθεί σε αυτές τις περιπτώσεις μετά από μια αποτελεσματική θεραπεία της λοίμωξης.